Een bijdrage uitgesproken bij de boekpresentatie van 366 geloofsgetuigen, geschreven door Harmen Jansen, uitgever Van Warven, 2025, op 4 oktober 2025 in Amersfoort.
Ik val maar met de deur in huis: dit is het boek dat ik geschreven had willen hebben. Heel veel respect, voor het verzamelen en schrijven van 366 verhalen van inspirerende mensen. En ik weet dat het een heel werk is, want ik ben met mijn verzameling heiligenverhalen nog niet aan de 50.
Ik wil u graag meenemen naar wat heiligen voor mij persoonlijk betekenen. Voor mij als katholiek (voormalig rooms-katholiek, nu oud-katholiek), en voor mij als vrouw.
Het eerste dat de heiligen ons zeggen, is dit: wij zijn de eersten niet. Wij zijn de eersten niet die in een moeilijke wereld leven en zoeken hoe het goede te doen. Wij staan in een lange rij van mensen die gezocht hebben hoe ze het evangelie van Jezus gestalte konden geven in hun tijd.
Neem Franciscus: er zit toch al twaalfhonderd jaar tussen Jezus’ leven en de tijd dat Franciscus rondliep op aarde. En dan nog de afstand tussen Galilea en Assisi. Hoe vertaal je leven volgens het evangelie naar het nu? Franciscus deed dat op zijn manier: hij was de oudste zoon in een rijke en machtige familie, zeg maar de zoon van Elon Musk. Hij had een carrière voor zich waarin hij politiek iets kon betekenen voor de stad, voor Umbrië. Maar hij durfde het aan om tegen de stroom van de tijd in een radicale keuze te maken: te breken met zijn familie, te leven in armoede, je helemaal afhankelijk maken van de goedheid van de mensen. Weten dat alles wat je hebt, je gegeven is. Niets van wat wij gebruiken hebben wij verdiend. Niets van wat wij bezitten hebben we aan onszelf te danken. Voorwaar noties die voor onze tijd ook confronterend zijn.
Voor mij persoonlijk zijn het vrouwelijke heilligen die de deur openen naar het evangelie. In de lange katholieke traditie waarin mannen de dienst uitmaken, heb ik dat nodig. Vrouwelijke heiligen zijn mijn rolmodellen. Zij hebben laten zien dat het evangelie niet alleen van en over mannen is. Dat in de hele twintig eeuwen van het christendom vrouwen een plek hebben gezocht én hebben gevonden om hun steentje bij te dragen aan Gods rijk op aarde.
Daarom wil ik u iets vertellen over de heilige Brigid van Kildare. Zij leefde in de vijfde en zesde eeuw, stichtte een klooster, het allereerste klooster van Ierland, en mag dus een pionier genoemd worden.
Historische gegevens over haar leven ontbreken. Er bestaan alleen heel veel legendes uit later eeuwen. Brigid staat daarin bekend als iemand die altijd alles weggaf. Had ze net een koe gekregen voor het klooster, dan hoefde er maar een arme boer aan de kloosterpoort te staan of ze gaf haar koe aan hem, zodat hij weer een middel van bestaan had.
Eens is er een zuster ziek. De ziekenzuster weet geen raad en roept Brigid erbij. Brigid vraagt aan de ziekenzuster om een beker warme melk. De ziekenzuster zoekt het hele klooster af, maar tevergeefs. “Er is geen melk meer,” komt de ziekenzuster haar bedremmeld vertellen. “U heeft vanmorgen onze laatste koe weggegeven.” O ja, dat is waar ook, denkt Brigid.
“Breng me dan mijn eigen drinkbeker, gevuld met water”, zegt Brigid tegen de zuster. “Maar zorg dat niemand je ziet.” Even later komt de zuster terug met de beker, gevuld met water. Brigid spreekt zachtjes een gebed uit en zegent de beker. Meteen verandert het water in verse warme melk. Dan geeft Brigid de beker te drinken aan de zieke zuster en onmiddellijk begint haar koorts te zakken.
Tot zover de legende. Je kunt er hoofdschuddend naar luisteren en denken: ‘Dit kan nooit echt gebeurd zijn. Zie je wel: die heilgenverhalen zijn allemaal verzonnen.’ Dat is ook sinds de Verlichting de kritiek geweest op heiligenverering.
Maar je kunt ook anders kijken. Dan zie je de overeenkomsten met het evangelie: waar het evangelieverhaal vertelt dat Jezus water in wijn veranderde, vertelt de legende dat Brigid water in melk veranderde door haar gebed. Dat betekent niet dat Brigid zelf echt een wonder deed; het betekent alleen dat Christus door Brigid aan het werk is in de wereld. De mensen die deze verhalen deelden, zagen in Brigid iemand door wie Christus zichtbaar wordt. Een mens waar Gods licht door straalt, zeg maar. Heiligen hebben zelf geen pretenties, ze doen niets uit eigen kracht. Net zo als wij niets uit eigen kracht doen. Maar gelukkig is onze werkelijkheid doordrongen van God.
Als het mag wil ik nog een tweede legende delen over de heilige Brigid. Toen zij haar klooster stichtte, ging ze naar de bisschop om de maagdwijding te ontvangen zoals gebruikelijk is voor vrouwen die het klooster in gaan. De legende zegt nu dat bisschop Mél per ongeluk de bisschopswijding over haar uitsprak. Toen een van de assistenten bisschop Mél daarop wees, zuchtte deze en zei: “Wat ik gezegd heb in de naam van God, kan ik niet meer ongedaan maken.” Zo werd Brigid bisschop in een tijd waarin het bisschopsambt voor mannen was gereserveerd. Historisch zegt het mij dat Brigid als abdis zoveel respect genoot onder de mensen dat zij quasi als bisschop werd gezien.
Zo is Brigid ook een rolmodel voor nu: gisteren werd bekend dat de Anglicaanse kerk een vrouw heeft benoemd als nieuwe aartsbisschop van Canterbury: Sarah Mullally.
In het boek staan verrassende namen van mensen van wie ik nog niet gehoord had, andere personen die niet op de heiligenkalender voorkomen maar wel een voorbeeld kunnen zijn voor mensen. Ik noem als voorbeeld: Koos Koster, een van de vier journalisten die werden vermoord in El Salvador; Dorothy Mae Stang, een vrouwelijke religieuze die zich inzette voor het behoud van het regenwoud in de Amazone en de rechten van de bevolking, en die vermoord werd in 2005. En wellicht hebt u ook gehoord van Sojourner Truth – de moeite waard om haar verhaal te lezen.
Het is een bonte verzameling van portretten van heiligen geworden. Ik zeg toch maar even heiligen, om dat katholieke woord te gebruiken. Ik lees de verhalen als portretten van mensen die getuigen van geloof, hoop en liefde, mensen die getuigen dat God nog altijd werkzaam is in de wereld. En daarom alleen al moet iedereen dit boek kopen: om de hoop levend te houden.
