Vasten: afzien als oefening

Een paar decennia geleden leek vasten op sterven na dood. Moeders en grootmoeders vertelden nog over een vastentrommeltje tussen Aswoensdag en Pasen, maar wie was er nog met vasten bezig? Vandaag is vasten weer helemaal terug van weg geweest. Hoe groot is de markt niet voor detox-kuren en zelfs detox-vakanties. Anderen doen mee aan een challenge om een maand af te zien van alcohol of seks. De inmiddels tot traditie uitgegroeide actie Serious Request in de weken voor Kerst wordt intensief gevolgd door de media. Op scholen doen kinderen en jongeren mee aan zip-your-lip: een vasten voor vierentwintig uur voor het goede doel. Vasten is dus helemaal terug.

Vasten in de Bijbel

De christelijke vasten van veertig dagen vindt zijn oorsprong in de Bijbel. Zowel in het Oude Testament als in het Nieuwe Testament wordt gesproken over vasten. Vasten kan een persoonlijke keuze zijn. Daniël verkoos vasten boven het eten van de maaltijden van zijn heidense koning-meester. Vasten kan ook een collectieve afspraak zijn. De inwoners van Nineve begonnen collectief te vasten nadat de profeet Jona een doemscenario voor de stad had geschilderd.

Veertig dagen in de woestijn

Van Jezus wordt verteld dat hij veertig dagen vastend doorbracht in de woestijn, meteen na zijn doop. Het was een periode van overdenking van zijn roeping en voorbereiding op zijn leven als rondreizend prediker. Van deze veertigdaagse vasten van Jezus is ook onze veertigdagentijd voor Pasen afgeleid. Wie goed rekent, telt trouwens zesenveertig dagen tussen Aswoensdag en Pasen. Als je de zondagen niet meetelt als vastendagen kom je aan veertig dagen. En wie zijn wij om langer te vasten dan Jezus zelf?

De traditie waarschuwt ervoor dat vasten geen prestatie moet worden. Voor Jezus bestaat vasten niet los van tijd maken voor stilte en bezinning, en nadenken over je (goed) handelen. Deze drie horen bij elkaar.

Motieven om te vasten

En nog steeds komen er verschillende motieven terug wanneer mensen uitleggen waarom ze vasten. Traditioneel is solidariteit een populair motief. Mensen die vasten, doen dit om zich te verplaatsen in mensen die weinig te eten hebben. Bij de sobere maaltijden staat dan een spaarpotje op tafel: het geld dat niet uitgegeven is, wordt gespaard om daarmee een goed doel te steunen. Solidariteit is de drijfveer voor Serious Request en zip-your-lip-acties. Ook bezorgdheid om het milieu is een motief dat past in deze lijn. Een periode geen vlees eten of geen nieuwe spullen kopen is een oefening in beter omgaan met het milieu en onze voedselvoorziening.

Reiniging, schoon worden, overbodige ballast loslaten, je lichaam oefenen om dichter bij God te kunnen komen, is een ander motief. Afzien van eten en drinken heeft effect op het lichaam. Wie lang genoeg vast, kan zich lichter voelen in het lichaam. Dat helpt om tot meditatie te komen. In de Bijbel is reiniging een voorwaarde om in de tempel te mogen komen. Daarom vasten mensen ook bijna altijd als voorbereiding op een belangrijk feest of op een belangrijke levenskeuze. In de christelijke traditie kent een periode van vasten als voorbereiding op de wijding tot priester of bisschop. Vandaag combineren veel mensen vasten met dagelijkse meditatie of gebed. In een niet-religieuze vorm vinden we dit motief terug in hedendaagse detox-kuren en sapvasten. Sommige mensen kiezen voor een ontslakkingskuur als onderdeel van de voorbereiding op de huwelijksdag.

Wie lang genoeg vast, kan zich lichter voelen in het lichaam en daarmee gemakkelijker tot meditatie komen.

Discipline uitoefenen, je verslavingen loslaten, is een modern motief. Tot enkele decennia geleden was het niet nodig om jezelf iets te bewijzen op dit gebied. Snoep, snacks en frisdrank waren nooit zo massaal beschikbaar als de laatste decennia. Onze rijkdom maakt dat alles wat we willen hebben onmiddellijk binnen handbereik is. Steeds meer (jonge) mensen stellen vragen bij deze grenzeloosheid. Zij kiezen voor een ‘challenge’ als een manier om zichzelf bewijzen dat ze iets kunnen laten staan. Deze challenges kunnen veel vormen aannemen. Steeds meer bekendheid krijgt ‘dry january’ (een maand lang geen alcohol), maar ook vormen die gaan over verslavingen loslaten, zoals veertig dagen niet op social media, of een jaar lang geen nieuwe kleding kopen. Eigen aan vasten is dat je het voor een beperkte periode afspreekt met jezelf. Wanneer je besluit de hele veertigdagentijd geen vlees te eten, wordt vlees eten met Pasen vanzelf feestelijk. Wanneer je sowieso al vegetarisch of veganistisch eet, noem je het geen vasten.

Tot slot

Zoals alle rituelen werkt vasten door te doen. Ook als je geen idee hebt of het goed voor je is, merk je na verloop van tijd dat het betekenis voor je krijgt. Er ontstaan redenen om te vasten zodra je begonnen bent. Jezelf iets ontzeggen is een gezonde manier om te ontdekken dat niet alles om jou draait in de wereld. Het maakt je open voor andere lagen in de werkelijkheid, het maakt ruimte voor God.

Meer weten over vasten in de geschiedenis? Lees dan verder op deze blog.

Literatuur:

Anselm Grün, Vasten. Uitgeverij Ten Have, 2005
Idelette Otten en Olga Leever, Vasten. De kunst van geven en loslaten, Uitgeverij Spirito, 2015