Er zijn van die vragen die fascineren maar die je niet hardop stelt. Mijn dissertatie draait om soort vragen: over menstruatie, seksualiteit en voortplanting, over taboe en onreinheid in het vroege christendom. Spannend onderwerp! En vanzelf hoort de cultuurgeschiedenis van het vrouwelijk bloed tot mijn interesses. Als het thema je aanspreekt, kijk dan eens op het online Museum of Menstruation; een ware bron van informatie.
Eens toen ik in Jesaja 64 het ‘kleed van een menstruerende vrouw’ hoorde langskomen (vertaling NBV), was mijn nieuwsgierigheid gewekt. Wat kan Jesaja hiermee bedoeld hebben? Kan het zijn dat het over maandverband gaat? Een voorloper van onze o.b.-tampons, of Kotex ultradun met vleugeltjes?
Jesaja 64 blijkt in de Nederlandse vertalingen heel divers vertaald te zijn. Daarom kijken we naar de Hebreeuwse tekst van Jesaja. Het zijn de woorden beged iddim die vertaald zijn als ‘het kleed van een menstruerende vrouw’. Beged kan iedere vorm van stof zijn: een deken, een tafelkleed, maar ook een kledingstuk zoals een mantel of een onderkleed of gewoon een lap stof. Het woord iddim heeft de betekenis van ons ouderwetse woord ‘stonden’: een regelmatig terugkerende periode van ongesteldheid, dat in het Engels nog steeds met ‘period’ wordt aangeduid. Letterlijk dus een periodekleed, ofwel stondendoek. Dat is ook het woord dat in de Willibrordvertaling van 1975 gebruikt wordt.
Zou Jesaja een speciaal type kleding voor ogen hebben gehad, die een vrouw droeg als ze ongesteld was? Een menstruatiejurk? Het klinkt niet waarschijnlijk. In de bijbelse tijden hadden mensen geen kast vol kleren, zoals wij. Een kledingstuk maken was jaren werk en je keek wel uit om je goede kleed te laten bederven door vlekken.
Hier roepen we de hulp in van een andere oude vertaling van de Hebreeuwse tekst: de Griekse Septuagintvertaling van de Bijbel uit de 1e eeuw voor Christus. Hoewel er natuurlijk een tijdsverschil is tussen de oudste Griekse vertaling en de oorspronkelijke tekst van Jesaja, is de Septuagint wel een van de oudste interpretaties van deze tekst. In deze vertaling wordt beged vertaald met het Griekse woord rakos. Het woord rakos heeft een veel specifiekere betekenis dan het Hebreeuwse beged. Rakos wordt in het Grieks gebruikt voor een gescheurde lap, een reep stof, of algemeen voor vodden of lompen. De vertalers uit de eerste eeuw voor Christus hebben het menstruatiekleed geïnterpreteerd als een oud lapje. In deze Griekse vertaling was een menstruatiekleed een oud lapje dat een vrouw gebruikte om ervoor te zorgen dat haar goede kleed beschermd werd tegen bloedvlekken.
Bewijzen kunnen we het niet, maar het is aannemelijk dat vrouwen in de bijbelse tijd lapjes gebruikten tijdens de menstruatie als bescherming voor hun kleding. Mogelijk haalden ze die lapjes uit oude kleren die versleten waren en niet meer gedragen werden: repen stof of vodden. Dan is er niet zo veel verschil tussen de maandverbanden uit Jesaja en de maandverbanden die onze grootmoeders nog droegen, voordat het wegwerpmaandverband op grote schaal betaalbaar werd.
Het bezoedelde kleed uit de NBG, de bevlekte kleren uit de Willibrordvertaling, het kleed van een menstruerende vrouw uit de NBV – deze vertalingen verduisteren een stuk cultuurgeschiedenis van vrouwen. En alleen al daarom de moeite waard om te onderzoeken.
[eerder gepubliceerd in de Nieuwsbrief van het LJ Mariafonds]
[foto boven: Black and White Menstruals. Lynn Huso]
