Seksueel geweld en seksuele intimidatie: heilige vrouwen weten er alles van. Op de heiligenkalender komen loverboys voor, stalkende exen, incest plegende vaders en stiefvaders, echtgenoten die hun vrouw mishandelen en misbruiken. En ja, ook mannen in het bos die verkrachten en vermoorden. De #Metoo-beweging maakt zichtbaar wat voor vrouwen al eeuwenlang alledaagse werkelijkheid is.
Een stuk schrijven over seksueel geweld en kerk is riskant. Sommige lezers zullen opwerpen: ‘En hoe dan beschermt de kerk slachtoffers van seksueel misbruik? De kerk heeft boter op haar hoofd.’ Dat klopt. De kerk legitimeert de ongelijke posities van mannen en vrouwen. Theologische genderstudies en bevrijdingstheologie leveren kritiek op de patriarchale uitleg van de Bijbel. Een onderdeel van de kritiek is dat verhalen van vrouwen uit de vergetelheid gehaald worden, zodat ze verhalen van erkenning worden voor vrouwen, voor slachtoffers van seksueel geweld en machtsmisbruik.
Een afgewezen loverboy
Neem het verhaal van de heilige Agatha (Sicilië, 3e eeuw). Jong en ongetrouwd krijgt ze veel belangstelling van mannen. Zo wil Quintianus, het zoontje van de landvoogd van Sicilië, haar hebben. Agatha wijst hem af; naast haar liefde voor Jezus is er geen ruimte voor andere mannen. De man accepteert haar weigering niet. Hij ontpopt zich tot loverboy en sluit haar op in een bordeel. Daar zal ze wel gewilliger worden, verwacht hij. Na een maand levert Afrodisia, de madam, Agatha af bij Quintianus. Deze vrouw wordt beschermd door God, zegt ze. En nog een stap verder gaat hij. Hij sluit haar op in de gevangenis, laat haar martelen en snijdt haar de beide borsten af. Diezelfde nacht krijgt Agatha in een droom bezoek. ‘God zal je genezen’, zegt Petrus en haar beide borsten groeien weer aan. Uit woede laat Quintianus haar naakt over een bed van scherven en gloeiende kolen rollen, zodat ze aan de verwondingen sterft.
In dit verhaal zitten alle ingrediënten van seksueel machtsmisbruik: ongelijke machtsverhoudingen, grensoverschrijding, vrouwen die elkaar afvallen, meelopers die niet tegen Quintianus in durven gaan, tot geweld en moord aan toe. Wat er van dit verhaal waar is, is niet meer te controleren. Het is ook niet belangrijk. Wat ertoe doet, is dat het verhaal belangrijk genoeg was om doorverteld te worden, eeuwenlang. Zo blijft het onrecht dat Agatha moest verduren, herinnerd worden.
Veelheid aan verhalen
Agatha is niet de enige. Vergelijkbare verhalen zijn er over de heilige Agnes van Rome, Lucia van Sicilië, Ptoamiaena van Alexandrië in de derde en vierde eeuw. De heilige Solange van Bourges (9e eeuw) staat bekend om haar gave om met dieren om te gaan. Als de zoon van de landheer haar in het oog krijgt, is haar lot bezegeld. Ze wordt door hem vermoord. De heilige Dymphna (Vlaanderen, 7e eeuw) moet op de vlucht voor haar eigen vader, die haar in zijn bed wil als plaatsvervanger voor haar moeder. Nadat Dymphna’s vader haar vermoordt heeft, wordt hij zelf krankzinnig.
Charles Lwanga (Oeganda † 3 juni 1886) beschermt de jongens onder zijn hoede tegen de seksuele grillen van zijn broodheer en vorst, Mwanga. Deze veroordeelt hem en laat Charles Lwanga langzaam levend verbranden, vijfentwintig jaar oud.
Maria Goretti († 6 juli 1902) woont met haar moeder en broers en zusjes bij een herenboer. Ze is pas 12 als de zoon haar komt verkrachten. Ze eindigt met veertien messteken in het ziekenhuis en overlijdt aan haar verwondingen. In dezelfde tijd speelt het verhaal van Laura Vicuña (Chili / Argentinië, † 22 januari 1904), door haar stiefvader misbruikt en bewusteloos geslagen. Ze sterft in het ziekenhuis.
De Italiaanse Antonia Messina († 17 mei 1935) helpt haar moeder in de zorg voor de broers en zusjes. Ze is zestien als ze zoals gewoonlijk het bos in gaat om hout te sprokkelen voor het fornuis. Ze loopt een jongen tegen het lijf;
hij laat haar dood achter. Pierina Morosini († 1957) komt op weg van haar werk naar huis een man tegen. Haar lichaam wordt in het bos gevonden door haar broer.
Verhalen van protest
Op twee kenmerken van de verhalen ga ik nog in. In de verhalen eindigt de vrouw meestal dood. Het lijkt er niet op dat God veel gedaan heeft om haar te redden. Ten tweede is het vreemd dat het in de heiligenverhalen meestal niet tot verkrachting komt: de vrouw is al dood voordat het de dader gelukt is. Hoewel de dood soms zalig is vergeleken met de hel waarin vrouwen leven, lees ik deze verhalen als een wens. Integriteit komt voort uit het Latijnse intacta, onaangetast zijn. Wanneer er letterlijk staat er dat de vrouwen onaangetast zijn, blijft doorverteld worden dat God kiest voor integriteit, tegen de macht en het machtsmisbruik. Zo worden het verhalen van protest, waarin God aan de kant van de slachtoffers staat.
