“De kerkdienst duurt te lang voor de kinderen. Heb jij suggesties wat we kunnen doen zodat het voor hen beter vol te houden is?” De vraag kwam van een gemeente waar op de meeste zondagen een kindernevendienst is. “Kunnen we niet een kinderlied invoeren bij het vertrek naar de kindernevendienst?” Natuurlijk heb ik daar wel ideeën over. Voor kinderen zijn kerkdiensten inderdaad vaak langdurig en langdradig. Maar voordat ik adviezen geef over welke ‘kinderelementen’ je kunt invoeren in de dienst, vraag ik de werkgroepsleden naar hun eigen eerste herinneringen aan de kerk.
Het mysterie
“Ik zat altijd naar de ramen te kijken. Ik vond het zo prachtig zoals het licht daar doorheen viel.”
“Ik herinner me de kou en het donker in de kerk toen mijn kleuterjuf ging trouwen. En hoe speciaal het was dat we als kleuters allemaal op de eerste rij mochten zitten.”
“Er was veel dat ik niet begreep, maar dat gaf niet. Ik vond het fijn omdat we met z’n allen samen waren. Die verbondenheid was warm.”
Het blijkt een openbaring. Als volwassenen denken we nogal eens dat we kinderen in hun eigen taal moeten meegeven wat voor ons belangrijk is. We steken zoveel energie in het vertalen van een Schriftlezing in kindvriendelijke taal, in kindvriendelijke gebeden, we laten de kinderen een spel doen of zoeken een symbool dat bij kinderen aansluit. De liturgie is catechese geworden: het moet allemaal zo begrijpelijk zijn voor iedereen, dat er geen mysterie meer aan te pas komt. Maar voor een kind is begrijpen wat er gezegd wordt niet het belangrijkste.
God ontmoeten
Kinderen een volwaardige plek geven in de liturgie is niet hetzelfde als kinderen centraal stellen. Wel zijn er een aantal zaken die kunnen helpen zodat kinderen de liturgie beter kunnen meemaken. Het begint ermee dat we weten waar het in de liturgie om gaat. ‘Begrijpen wat er gezegd wordt’ is daar maar een heel klein onderdeel van. In de liturgie proberen we in contact te komen met God, of het mysterie. Niet dat we daarvoor per se naar de kerk moeten, maar op zondagochtend hebben we een afspraakje met God. God wil ons graag ontmoeten en wij willen graag God ontmoeten. God richt zich evenzeer tot de kinderen als tot de volwassenen. En God maakt zich kenbaar op veel verschillende manieren: misschien door het licht in de ramen, door de klanken van het orgel, of in een woord dat oplicht in de lezing of in de preek. Misschien in de oogopslag van de voorganger tijdens het bidden. Misschien in het kneepje in de hand die je een kerkganger op de bank voor je ziet geven aan degene naast haar.
De taak van de voorganger tijdens de liturgie is ruimte maken voor deze ontmoeting met God. Ruimte bij de mensen die gekomen zijn, zodat wij ons afstemmen op hoe God ons iets wil laten weten. En ruimte laten voor God zelf – die altijd ongrijpbaar Aanwezige. Daartoe lezen we de verhalen uit de Bijbel – omdat daarin verhaald wordt hoe eerdere generaties God tegenkwamen in hun leven. Daartoe zingen en bidden we: om ons te richten tot God in de hoop dat er een keer antwoord komt. Daarom delen we met elkaar brood en wijn, de basis van het leven – zoals hij het ons heeft voorgedaan. Daarvoor laat de voorganger hopelijk ook stilte vallen – zodat we met onze woorden Gods fluisteren niet in de weg zitten.
Ruimte voor kinderen en volwassenen
Als je kinderen een volwaardige plaats in de liturgie wilt geven, moet je dus zorgen dat kinderen iets van die ontmoeting met God kunnen ervaren. Laat ze voelen dat ze welkom zijn, dat hun bijdrage waardevol is. En dan zijn er nog praktische tips. Één geef ik er alvast: laat een kind het kyriegebed of de voorbede uitspreken. Al in de eerste eeuwen van het christendom was dit de taak van kinderen omdat men vond dat zij dichter bij God staan. Kinderen vanaf een jaar of zes zijn al goed in staat om te benoemen waarvoor er volgens hen gebeden moet worden. Kies een gezongen acclamatie en gebruik die vast in de diensten totdat alle kinderen (en volwassenen) deze uit hun hoofd (‘by heart’) kennen. Zo wordt de liturgie niet alleen voor kinderen beter om te beleven. En zo worden alle kerkgangers op het spoor gezet van het mysterie van God.
Meer weten over kinderen in de liturgie? Neem contact op voor een advies of een training.